Bij christenvervolging denk je al gauw aan de Romeinse keizer Nero. En terecht. Maar wist je dat de grootste vervolgingen niet onder Nero plaatsvonden maar onder een veel minder bekende keizer: Decius? Hij vervolgde christenen in het hele Romeinse rijk, terwijl Nero zich op Rome en omstreken richtte. Wat bezielde Decius?
Decius –die regeerde van 249 tot 251 na Christus– werd geboren omstreeks het jaar 201, waarschijnlijk in wat nu Kroatië is. Hij stamt uit een rijke familie. Over zijn jeugd is niets bekend. Hij duikt pas in 248 op in de literatuur. Dan roept keizer Philippus Arabs hem op te strijden tegen iemand die meer macht vergaarde dan de keizer. Deze man, Marinus, had waarschijnlijk ook contact met de Goten, tegenstanders van Rome. Generaal Decius volgt zijn orders op en verslaat Marinus en de Goten. De soldaten zijn echter boos op Philippus Arabs, omdat hij zo’n slecht militair leider was, en roepen Decius uit tot keizer. Decius keert terug naar Rome, waarna Philippus in de Noord-Italiaanse stad Verona wordt vermoord. Decius laat ook meteen Philippus’ zoon doden, zodat een eventuele wraakactie wordt voorkomen.
Hervormer
Decius wil Rome hervormen, want onder zijn voorgangers was het Romeinse Rijk in verval geraakt. Hij laat badhuizen bouwen en zorgt ervoor dat de grenzen worden versterkt. Rome wordt namelijk langs elke grens door andere volken bedreigd. Ook is Decius ervan overtuigd dat hij het rijk van binnenuit moet reinigen, zodat de Romeinen stand kunnen houden tegen de gevaren van buitenaf. Naar elke stad in het Romeinse rijk vaardigt hij een edict uit. Hierin gebiedt hij dat iedereen weer de klassieke goden gaat vereren. Volgens Decius is het namelijk een straf van de goden dat het Romeinse rijk te maken heeft met zoveel dreigingen.
Iedereen moest een offer brengen aan de klassieke goden.
Decius wil dat iedereen, in elke stad, een offer gaat brengen aan de klassieke goden. Niemand uitgezonderd… op de Joden na, want een felle Joodse opstand, zoals eerder plaatsvond, mocht nooit meer gebeuren. Dat kwam Decius niet goed uit. Degenen die geen offer brachten, kregen ook geen libellum. Dat is een papiertje waarop staat dat je aan de goden hebt geofferd. Als je werd aangehouden, niet in het bezit was van zo’n papiertje en weigerde alsnog te offeren, dan werd je gevangengezet, gemarteld en soms zelfs vermoord. Duizenden christenen vluchtten naar het platteland. Anderen kochten zo’n libellum van een niet-christen, maar er waren ook veel christenen die tóch offerden, om zo hun gezin veilig te stellen.
Vervolger
Door de eeuwen heen is gezegd dat Decius deze vervolgingen alleen deed omdat hij zo’n hekel had aan Philippus, zijn voorganger, die waarschijnlijk ook christen was (zie kader rechts). Inmiddels zijn er nieuwe inzichten waardoor het veel waarschijnlijker is dat Decius dit deed omdat hij gewoon veel van Rome hield. Hij vocht hard voor deze stad en was er oprecht van overtuigd dat de oude goden Rome konden redden van verval en invasies door vreemde volken.
Eerste christelijke keizer
Constantijn de Grote, die regeerde van 307 tot 337 na Christus, staat algemeen bekend als de eerste christelijke keizer. Maar was hij dat ook? Er zijn tekenen dat keizer Philippus Arabs (204?-249) hem voor was. Philippus Arabs was waarschijnlijk de eerste christelijke, Romeinse keizer. Hij had briefcontact met kerkvader Origenes, met wie hij ook geloofszaken zou bespreken. Philippus Arabs kon echter het christendom niet erg promoten, omdat hij ondertussen ook heidense feesten, zoals het duizendjarig bestaan van Rome, organiseerde. Volgens Eusebius (263-339?), de eerste kerkhistoricus, heeft Phillippus Arabs zijn zonden beleden voordat hij samen met de christelijke gemeente een Paaswake vierde. Ervan uitgaande dat deze woorden kloppen, zou dit betekenen dat hij met Pasen eenmaal naar een dienst is geweest en dat hij christen is geworden.
Wreker
De christenvervolgingen kwamen gelukkig snel aan een eind, maar hoe? In 251 na Christus ging Decius weer op veldtocht tegen de Goten. Hij streed hard en drong zijn vijanden steeds verder terug. Tijdens het gevecht zag hij dat zijn zoon sneuvelde. Op dat moment stopten zijn soldaten met vechten en keken Decius aan. Vol woede sprak de keizer toen tot zijn mannen: „Laat niemand rouwen; de dood van één soldaat is geen groot verlies voor de republiek!” Nadat hij dit gezegd had, verlangde Decius nog maar één ding: hij zou zijn zoon wreken óf zelf sterven. Decius reed voor zijn troepen uit, achter de grotendeels teruggetrokken vijand aan, naar Abrittus, gelegen in het huidige Bulgarije. Daar werd hem de weg afgesneden.
Een generaal, Gallus, liet met behulp van een bode zeggen dat hij beter een andere kant op kon gaan. De generaal liet Decius echter in de val lopen. Hij stuurde hem een veenmoeras in, waardoor Decius met zijn paard vast kwam te zitten. De Goten, die dit gebied goed kenden, schoten een pijlenregen op Decius af en de keizer werd doorzeefd. Dodelijk getroffen viel hij in het moeras en verdronk. Zijn lichaam is nooit teruggevonden. Gallus, de generaal die Decius had verraden, werd daarna keizer. Hij liet de christenvervolgingen doorgaan, maar dat kostte hem uiteindelijk te veel geld. Alleen in de grootste steden werden toen nog christenen vervolgd, niet meer in het hele rijk. En toen Gallus stierf, eindigden ook die vervolgingen.
Dit artikel komt uit Weet 27 en is geschreven door Mischa van der Giessen. Wil je meer lezen van Weet Magazine? Neem dan een abonnement of koop het nummer in onze webshop.
Weet meer:
The mid-third century persecution of Decius and Valerian, – R. Selinger, ISBN 3631523777
